Wekenlang piekeren, oefenen en alle stof uit je hoofd leren. Het is allemaal deel van het Centraal Examen. Allemaal onnodig. Er kleven meer nadelen aan het Centraal Examen dan voordelen, dus waarom bestaat het nog? Juist, daar is geen reden voor. Daarom moeten we het Centraal Examen afschaffen en vervangen door formatieve toetsen.

Wat is nou precies het Centraal Examen en wat is het doel ervan? Het Centraal Examen is het afsluitende onderdeel van het eindexamen van het voortgezet onderwijs in Nederland. Het Centraal Examen is ontstaan met als uitgangspunt dat iedereen gelijke kansen verdient in het onderwijs. Als een leraar namelijk mag beslissen over het wel of niet slagen van een leerling kan er onderscheid gemaakt worden tussen de rijkere en de armere waardoor er ongelijke kansen ontstaan. Daarnaast zorgt het Centraal Examen ervoor dat iedereen na zijn/haar schoolcarrière dezelfde stof beheerst. Het is dus een objectieve norm. 

Deze problemen zijn echter ook op een andere manier op te lossen. Hier hoeft geen Centraal Eindexamen aan te pas te komen.

Wat is het plan? Het Centraal Examen moet worden afgeschaft. In plaats hiervan komen er algemeen formatieve toetsen. Dit houdt in dat er alsnog een centraal afsluitend toetsmoment blijft. Deze punten tellen echter niet meer mee. Dit is ook niet nodig, kinderen zijn immers 4,5 of 6 jaar intensief gevolgd in hun ontwikkeling en resultaten. Als het goed is, voldoen alle schoolexamens dan ook die in de jaren ervoor zijn afgenomen. Om calculerend gedrag te voorkomen, worden de punten die een leerling haalt echter wel vermeld op het diploma en kunnen deze door de vervolgopleidingen en universiteiten als extra beoordeling worden gebruikt, bijvoorbeeld in het geval van een numerus fixus.  

Dat er zonder een Centraal Examen geen ongelijke kansen bestaan is een illusie. Ook nu zijn er verschillen in kansen. Rijkere mensen kunnen kiezen voor particulier onderwijs in veel kleinere klassen met meer begeleiding, zij kunnen op examentrainingen etc. Om te voorkomen dat deze ongelijke kansen worden vergroot, moet o.a. het inspectiekader worden aangepast. De afsluitende formatieve toetsen zullen hierbij helpen. Het geboden onderwijs kan hiermee namelijk geëvalueerd worden. De toetsen zijn immers landelijk, wat betekent dat iedereen dezelfde kennis moet hebben om deze goed te kunnen maken. Een te groot verschil in de resultaten van de schoolexamens en de afsluitend formatieve toetsen is voor de onderwijsinspectie een reden om scholen hierop aan te spreken. Dat principe blijft dus hetzelfde. Een objectieve norm blijft op deze manier bestaan. De formatieve toetsen zijn namelijk algemeen en landelijk, waardoor de waarde van de opleiding gelijk blijft.

Het afschaffen van het Centraal Examen kost dus ook best wel wat tijd, moeite en vraagt om een ander inspectiekader. Waarom willen we dit? Het Centraal Examen zoals het nu bestaat omvat teveel nadelen. Het afschaffen ervan levert dan ook een drietal voordelen op:

Ten eerste passend onderwijs. Om kwalitatief goed onderwijs te bieden, is passend onderwijs nodig. Met het Centraal Examen is dit zo goed als onmogelijk. Het niveau wordt nu namelijk bepaald door het vak waar iemand het slechtst in presteert. Als een leerling bijvoorbeeld Engels op vmbo-niveau doet, terwijl hij/zij de rest van de vakken op havo-niveau volgt, gaat hij/zij geen havo diploma  halen. Een leerling wordt hierdoor gedwongen om het vmbo te volgen, terwijl dezelfde leerling over het algemeen het havo niveau wel aan kan. Met algemene formatieve toetsen kan iemand gemakkelijker in het niveau wisselen. Op deze manier kunnen we nog beter passend onderwijs bieden. Hierdoor verbetert de kwaliteit van onderwijs. 

Ten tweede, het doel van onderwijs. Docenten, ouders, kinderen: iedereen verwacht van onderwijs hetzelfde, namelijk dat de nadruk ligt op de kwaliteit van het onderwijs. Met het Centraal Examen is dit echter niet het geval. Leerlingen worden nu getraind op het maken van een toets. ‘Teaching to the test’ zoals dit ook wel wordt genoemd. Zoals Rob Neutelings onlangs in een artikel zei: we denken in diploma’s en daarmee moeten we stoppen. Gedurende het voortgezet onderwijs wordt er namelijk toegewerkt naar het centraal examen. Dat wordt ook als ‘doel’ gezien, wat natuurlijk niet de bedoeling is. Het doel van onderwijs is kennisoverdracht, het leren van vaardigheden die je nodig hebt voor het leven, persoonsvorming, socialisatie en goede voorbereiding op een vervolgopleiding. Dat is uiteindelijk waar we het om doen. 

Ten derde is het Centraal Examen een momentopname geworden. Het examen telt nu namelijk dusdanig mee, dat een leerling ook met ontzettend goede punten voor het schoolexamen kan zakken. In de kernvakken wiskunde, Engels en Nederlands mag bijvoorbeeld maar één 5 voorkomen. Er hoeft dus maar een slechte dag tussen te zitten, een leerling verpest de toetsen wiskunde en Nederlands en zakt, terwijl diezelfde leerling 4, 5 of zelfs 6 jaar lang elk jaar glansrijk over is gegaan. Dit zorgt natuurlijk voor enorme stress onder de scholieren. Met name kinderen met faalangst, autisme en structuurproblemen hebben hier last van. Doordat het eindexamen zo’n grote impact kan hebben op het slagen van de scholieren, worden de voorgaande jaren eigenlijk in het niets geschoven. Zoals al eerder gezegd, het Centraal Examen wordt als doel gezien en dat is het enige waar naartoe gewerkt wordt. De jaren die eraan vooraf gaan zijn echter de jaren waarin de leerlingen alle kennis  en vaardigheden opdoen. We mogen dit niet zomaar opzij schuiven. 

Dit zou dus betekenen dat een leerling op het einde van zijn of haar loopbaan op het voortgezet onderwijs niet per se eindigt met een vmbo- of havodiploma. Het is immers mogelijk om de helft van de vakken op vmbo-niveau volgen en de rest op havo-niveau. Wat zegt een diploma dan nog? Welke vervolgopleiding is dan mogelijk? Mbo of hbo?  Stel een leerling volgt natuurkunde, aardrijkskunde en Frans op vmbo-niveau en economie, wiskunde, Nederlands en Engels op havo-niveau. De vervolgopleiding die een leerling kan volgen is afhankelijk van de studiekeuze. Als hij/zij bijvoorbeeld economie wilt gaan studeren, kan dat met de voorgenoemde vakken op hbo niveau. De leerling heeft immers al die jaren economie op havo-niveau gevolgd. Dit betekent dus dat de vervolgopleidingen per studie eisen moeten stellen waaraan leerlingen moeten voldoen. Daarnaast betekent dit diploma dat een leerling al die jaren succesvol het voortgezet onderwijs moet hebben gevolgd en afgerond. 

Dat het Centraal Examen niet kan worden afgeschaft is onzin.  Het tegendeel is immers al bewezen. In 1945 is het centraal examen namelijk niet doorgegaan vanwege de Tweede Wereldoorlog en dit jaar is het niet doorgegaan vanwege het Corona virus. Het is dus wel degelijk mogelijk om het Centraal Examen af te schaffen. Met alle voordelen zoals hiervoor beschreven is dit dus een veel beter idee.

Dit voorstel is natuurlijk pas een eerste stap op weg naar een vernieuwing van ons complete onderwijsstelsel. We willen toch kwalitatief goed onderwijs? We willen toch een goede voorbereiding op onze vervolgopleiding en ons verdere leven? Wil jij dit ook? Sta dan op voor onderwijs en schaf het Centraal Examen af.